Kocaeli, ‘Sanayi Kenti’ olarak bilinenin ötesinde yeşiliyle mavisiyle kültür ve tarihi birikimiyle Anadolu’nun en önemli kadim kentlerinden biridir. Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir geçiş noktası üzerinde bulunması nedeniyle tarihin her döneminde önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır.
İlk çağlardan itibaren Roma’dan Bizans’a, Osmanlı’dan ve Cumhuriyet dönemine kadar, birçok medeniyetin izlerini şehrimizde görmek mümkündür. Bu izler, şehrimiz için korunması gereken önemli değerlerdir.
Kocaeli’nin kültürel tarihi çok eski çağlara dayanmaktadır. Trakya’dan gelen Megaralılar MÖ 712’de İzmit Körfezi’nin güneyindeki günümüzdeki Başiskele yöresine yerleşerek Astakos adı verilen bir kent kurdular. Bu kentin Astakos ismini yörede bol bulunan ıstakozdan aldığı bilinir. Ayrıca Astakos’un bu şehri kuran kişinin de adı olduğu söylenir. Nitekim bölgeden çıkartılan sikkelerde ıstakoz tasvirlerinin olması şehrin ismiyle alakalıdır.
Bithynia Krallığı döneminde (MÖ 264) kurucusundan dolayı bölge Nikomedeia adını almıştır. MS 284 yılında Roma İmparatoru Diocletianus döneminde Nikomedeia gelişti ve Roma İmparatorluğu’nun başkenti oldu. MS 4. yüzyıl başlarına gelindiğinde Nikomedeia dünyanın dördüncü büyük kentlerinden biriydi.
Kocaeli Osmanlı döneminde Orhan Gazi zamanında Türk komutanları Akçakoca tarafından fethedilerek ilk defa Osmanlı devletine katılmış ve 1337’de kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizler ve Yunanlılar tarafından işgal edilen Kocaeli, 28 Haziran 1921’de Türk orduları tarafından işgalden kurtarılmıştır.
İşte böyle zengin ve bereketli bir tarihe sahip olan Kocaeli’nde birden çok müze yer almaktadır. Müzeler toplumun hizmetinde olan ve onun gelişimi için çalışan, insanlığın somut ve somut olmayan kültürel mirası ile çevresini tanıması ve sahiplenmesi amacıyla ilmi yöntemlerle açığa çıkaran, inceleyen, değerlendiren, koleksiyonlar oluşturan, koruyan, tanıtan, sürekli ve geçici olarak sergileyen, eğiten, kültürel, sanatsal zevkini ve dünya görüşünü geliştirmesinde etkili olan, kamuya açık, kâr amacı gütmeyen daimi kuruluşlardır.
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’mıza bağlı müzeler
Kocaeli Arkeoloji Müzesi, Kasr-ı Humayun-Saray Müze, Atatürk, Redif ve Etnografya Müzesi ve Osman Hamdi Bey Evi ve Müzesi’dir. Askeriye bağlı müzeler ise; TCG Gayret Gemi Müzesi ve TCG Hızır Reis Müzesi’dir.
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’na denetimden bulunan özel müze 2022 yılına kadar sadece Kocaeli Büyük Şehir Belediyesi’ne bağlı, Kocaeli Bilim Merkezi ve SEKA Kâğıt Müzesi iken 2022 yılından sonra Gölcük Belediyesi tarafından açılan Hattat Ali Vasfi İzmidi Hüsn-i Hat Müzesi ve Kartepe Belediyesi tarafından hazırlanan Osmanlı Günlük Yaşam Müzesi ve Çerkez Müzesi’yle birlikte özel müze sayısı artmıştır. Ayrıca Sağlam Metal Sanayi ve Ticaret AŞ tarafından kuruluş aşmasında olan Sanayii ve Teknoloji Tarihi Müzesi de Kocaeli’nde kültürel değere verilen önemin göstergesidir.
Kocaeli Müze Müdürlüğü olarak 2022 yılında müze teşhir alanının yenilediğimiz Kocaeli Arkeoloji Müzesi’nin kuruluşundan ve yapılan çalışmalardan kısaca bahsetmek istiyorum. Arkeoloji müzemiz yenilenen teşhir alanlarıyla ziyaretçilerimizi adeta zamana yolculuk yaptırmaktadır.
Kocaeli Arkeoloji Müzesi, Kocaeli’nin, İzmit ilçesi, Kozluk Mahallesi’nde Eski İzmit Gar Alanı Kompleksi içindedir. Eski Gar binalarının tamir atölyesi, su deposu, lojman, diğer destek binaları ve TEKEL deposunun birleştirilip fiber beton giydirilmesiyle oluşturulan, 515 m²’lik kapalı teşhir salonunu ve 131 kişilik bir de konferans salonuyla Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi adıyla 20 Haziran 2007 tarihinde ziyarete açılmıştır. Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde yer alan etnografya bölümü 2021 yılından itibaren, Atatürk, Redif ve Etnografya müzelerine taşınarak, Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin adı Kocaeli Arkeoloji Müzesi olarak yenilenmiştir. 2021 yılında itibaren müzede sadece arkeolojik eserler sergilenmeye başlanılmıştır. Kocaeli Arkeoloji Müzesi’nin bulunduğu alanı Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet imkânlarıyla yapılan ilk demir yolu hattı olan Haydarpaşa-İzmit arasında 1871-1873 yılları arasında döşenmiş gar alanıdır.
Arkeolojik eserlerin bir bölümü teşhir için ayrılan bina içerisinde bir bölümü ise müze bahçesinde sergilenmektedir. Kapalı teşhir salonunda, 2 adet sikke vitrini 25 adet arkeolojik eser vitrini 9 adet süreli sergi vitrini yer almaktadır. Müzenin giriş bölümünde yer alan sikke bölümünde Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans, Abbasi, Sasani, Emevi ve Osmanlı gibi neredeyse tüm çağları kapsayan geniş bir koleksiyon yer almaktadır. Bu sikkelerden özellikle Nikomedeia’ya ilişkin olanlar son derece çarpıcı ve güzel örnekler arasındadır.
Nikomedeia’nın kurucu ailesinden II. Nikomedes Sikkesi, Nikomedeia tapınaklarını tanrıça Demeter elinde tasvir eden şehir sikkesi ve geçirdiği depremlerde taş üstünde taş kalmayan Nikomedia’yı onartan imparator Hadrianus’a Kent Meclisi’nde verilen ‘Restitütör Nicomedeia’ (Nikomedeia’yı yenileyen) unvanını gösterir sikke bunlar arasında yer almaktadır. Müze bölümleri Paleolitik dönemden başlayarak Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ilişkin eserler Osmanlı dönemine kadar kronolojik bir sırayla sergilenmektedir. Teşhir salonu girişinde sol tarafta, kronolojik duvar panosunda ve hemen yanındaki sembolik bir ahşap gemi içerisinde, bölgenin sualtı kültürel miras zenginliğini gösteren amphoralar sergilenmektedir.
Ayrıca 2023 yılında müze iç kısmındaki teşhir alanı yenilenerek 200 üzerinde eser ilk kez sergiye çıkartılmıştır. Bahçe teşhirinde ise, Kocaeli’nde ortaya çıkan lahitler, mezar stelleri, heykeller, sunaklar, mil taşları, pithoslar ve Nicomedeia’nın başkentlik dönemine işaret eden yapılardan geri kalan unsurlar ve Osmanlı dönemi mimari parçaları ile mezar taşları sergilenmektedir. Ayrıca Kocaeli’nin şehir merkezi, Çukurbağ Mahallesi’nde, 2001 ve 2009 yılları arasında Kocaeli Müze Müdürlüğü tarafından yapılan kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkartılan ve Roma dönemine tarihlenen renkli rölyef parçaları, heykeller ve mimari öğeler müzede sergilenmektedir.
Ayrıca Osmanlı adası olarak adlandırılan alanda, Osmanlı dönemi mimari öğeler ait kitabeler, çeşme ayanları, şahideli ve şahidesiz mezar taşları ve başlıkları müze girişinin sağ tarafında yeniden düzenlenerek 2012 yılından itibaren sergilenmeye başlanmıştır.
Müzenin bir bölümü süreli sergi alanı olarak kullanılmaktadır. Bu alanda Cumhuriyetimizin 100. yılı kapsamında 2023 yılında ‘Karadeniz’in Sessiz Limanı Kalpe’ adlı süreli bir sergi açılmıştır. Sergide Kerpe ve çevresinde bulunan kültür varlıkları halkın anlayabileceği bir şekilde düzenlenmiştir. Sergide Kerpe’nin deniz ticaretindeki önemi, Karadeniz’in antik dönmeden Osmanlı dönemine kadar olan ticari ilişkileri ve antik dönem insanlarının yaşamlarına dair izleri sergide vurgulamaya çalışılmıştır.
Arkeoloji müzemizi ayrıca müze eğitim atölyesi ile okul öncesi dönemi öğrencilerine ve öğretmenlerine ilişkin görsel sanat çalışmaları ve ilkokul öğrencileri için düzenlenen etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır. Çocuklar için ‘Geçmişe Yolculuk-Kocaeli’ndeki Müzelerimizi Keşfediyor, Kültürel Mirasımızı Koruyoruz’ ve ‘Sualtı Kültürel Mirasımızı Keşfediyoruz’ adlı iki farklı kitap özel ve kamu ortaklığıyla hazırlanarak yayınlanmıştır.
Günümüzde Kocaeli Müze Müdürlüğü çeşitli kurtarma kazıları ile kentin bilinmeyenlerini aydınlatmaya, müze koleksiyonunu genişletmeye, yer aldığı projeler ile kültür hayatına önemli katkılar sağlamaya gayret eden bir kurumdur. Müzelerimizde yapılan çalışmalar neticesinde 8.’si düzenlenen ATRAX Star Awards 2022 – Eğlence ve Rekreasyon Ödülleri kapsamında yılın ‘En Başarılı Müzesi’ ödünle layık görülmüştür.
Metin ve fotoğraflar:: Serkan Gedük (Kocaeli Müzeler Müdürü)
KARTEPE DERGİSİ 2. SAYI
